خبرگزاری جوانه نیوز، گروه استان‌ها ـ نیره شفیعی‌پور: آنجا که بشر از لطف و رحمت پروردگار خود غافل نشد و به‌رغم بی‌آبی و خشکی کویر، با امید و توکل، ضربان زندگی را در دل بیابان‌های بی‌آب و علف جاری کرد، یکی از زیباترین، متفکرانه‌ترین و حیات‌بخش‌ترین ساخته‌های بشری شکل گرفت و نام آن قنات گذاشته شد.

قنات، مظهر سختکوشی و خلاقیت مردان مردی است که در دل کویر، روزی خود را به سختی از اعماق زمین بیرون کشیدند و با مهندسی و خلاقیت بی‌نظیر خود، آب را کیلومترها در دل زمین جاری کردند تا کویر هرگز حسرت به دل رودهای خروشان و نهرهای پرآب نباشد.

در حال حاضر ایران نزدیک به ۴۰ هزار رشته قنات فعال دارد که درمجموع ۷ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی را تخلیه می‌کنند.

قنات های ما بیشتر در فلات مرکزی و شرق کشور متمرکز هستند

خراسان شمالی، جنوبی و رضوی، سیستان بلوچستان، اصفهان، کرمان، یزد و استان مرکزی بیشترین قنات‌ها را در خود جای‌داده‌اند و شهر بم بیشترین میزان بهره‌برداری را به خود اختصاص داده است.

با توجه به ویژگی‌های خاص قنات‌ها، قدمت و ارزشی که دارند، بعد از تلاش دوساله مسئولان، تابستان سال گذشته، ۱۱ قنات ایرانی در حافظه جهانی یونسکو ثبت شد. این قنات‌ها در کرمان، بم، یزد، اصفهان، اراک، فردوس و گناباد هستند.

ویژگی‌های قنات‌های ایران

به‌طورکلی قنات‌ها در هر نقطه‌ای یک ویژگی دارند و در هر جا از یکسری فناوری خاص در ساخت قنات استفاده‌شده است.

مثلاً در شهر بم مسیر قنات‌ها را به نحوی طراحی کردند که نزدیک گسل باشد و آب را از گسل دریافت می‌کند. به همین دلیل قنات‌های این منطقه بالاترین میزان آبدهی را در بین قنات‌های کشور دارند.

یا در شهر یزد به دلیل شیب موجود، طول مسیر قنات زیاد می‌شود و به همین دلیل طولانی‌ترین قنات‌های کشور در این منطقه قرار دارند که قنات زارچ قناتی است که به‌عنوان طولانی‌ترین قنات جهان شناخته می‌شود.

اما عمیق‌ترین قنات‌ها مانند قنات قصبه گناباد در استان خراسان حفرشده است.

به گفته عبدالکریم بهنیا پدر علم قنات ایران اکثریت قنات‌های کشورمان به دلیل بی‌توجهی مردم و کاهش بارندگی رو به تخریب قرار داردتنها قنات دو طبقه جهان نیز، قنات دوطبقه مون اردستان در محله مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان است. این قنات شامل دو طبقه‌ است که در هر طبقه آبی مستقل جریان دارد و آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند. این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده‌است.

مطابق اظهارات معاون سازمان میراث فرهنگی هم اکنون ۳۷ هزار رشته قنات در ایران وجود دارد، که تنها ۱۱ رشته قنات به‌صورت مشترک و در قالب قنات‌های ایرانی ثبت جهانی شده‌اند.

به گفته عبدالکریم بهنیا پدر علم قنات ایران اکثریت قنات‌های کشورمان به دلیل بی‌توجهی مردم و کاهش بارندگی رو به تخریب قرار دارد.

وی با اشاره به وجود ۶۰ هزار قنات در کشور تا سال ۳۲  گفت: این رقم در مقایسه با قنات‌های موجود مرگ ۲۳ هزار قنات را اعلام می‌کند که باید با بازنگری و اتخاذ برنامه‌های لازم از مرگ زودرس قنات‌های موجود جلوگیری کرد.

در ایران قنات هایی وجود دارد که متعلق به سه هزار سال پیش است اما به دلیل تکنولوژی خاص ساخت، این قنات ها همچنان آب دارند. به گفته کارشناسان مبحث قنات از سال ۲۰۰۵ اهمیت ویژه‌ای یافته و یونسکو حدود یک دهه است مطالعاتی را در مورد قنات آغاز کرده‌است.

مدیر بخش علوم دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران با اشاره به فن و تکنیک به کار رفته در قنات برای استفاده از منابع آب گفت: قنات در طول هزاران سال پایدار بوده و هیچگاه منابع آب زیرزمینی را تهدید نکرده است. این پیام مهمی است که یونسکو به آن توجه دارد.

وی با اشاره به اینکه جهان امروز با چالش بزرگ آب و غذا مواجه است، گفت: در قنات به دلیل شیوه‌های انتقال آب از تبخیر خبری نیست. ضمن آنکه مرکز بین‌المللی قنات پروژه‌ای در عراق اجرا کرده که از این سازه آبی برای تامین برق استفاده می‌کند. تعریف چنین کارکردهایی برای قنات می‌تواند آن را به دنیای معاصر نزدیک کند.

وی تاکید کرد: هدف‌گذاری‌ها برای برنامه‌ریزی در زمینه قنات باید به روی نسل جدید متمرکز شود.

قنات ایرانی پدیده خاصی است که در ابتدا در ایران باستان ساخته شده و پس از آن این تکنولوژی به برخی کشورها از جمله اسپانیا، چین و عراق برده شده است.

یزد شهر قنات، قنوت و قناعت

نکته قابل‌توجه در مورد قنات‌های ایران این است که شاید اولین قنات‌ها مربوط به استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی باشد و قم و کاشان و قزوین و کرمان نیز در این زمینه حرف‌هایی برای گفتن داشته باشند، اما قنات این روزها با نام یزد عجین شده و ازاین‌رو است که یزد را شهر «قنات و قنوت و قناعت» می‌خوانند.